复变函数摘记3
- 5. 留数
- 5.1 可去奇点、极点、本性奇点
- 5.2 零点与极点的关系
- 5.3 在无穷远点处的情形
- 5.4 留数
5. 留数
\quad 如果函数 f ( z ) f(z) f(z) 在 z 0 z_0 z0 及 z 0 z_0 z0 的邻域内处处可导,那么称 f ( z ) f(z) f(z) 在点 z 0 z_0 z0 处解析。
\quad 如果函数 f ( z ) f(z) f(z) 在点 z 0 z_0 z0 处不解析,那么 z 0 z_0 z0 为 f ( z ) f(z) f(z) 的奇点。
定义
如果函数 f ( z ) f(z) f(z) 在 z 0 z_0 z0 不解析,但是在 z 0 z_0 z0 的某个去心邻域 0 < ∣ z − z 0 ∣ < δ 0<|z-z_0|<\delta 0<∣z−z0∣<δ 内处处解析,那么 z 0 z_0 z0 称为 f ( z ) f(z) f(z) 的孤立奇点。
\quad 例如,函数 1 z , e 1 z \frac{1}{z},\ e^{\frac{1}{z}} z1, ez1 都以 z = 0 z=0 z=0 为孤立奇点;当 z = ∞ z=\infty z=∞ 为孤立奇点,其去心邻域为 R < ∣ z ∣ < + ∞ R<|z|<+\infty R<∣z∣<+∞。
5.1 可去奇点、极点、本性奇点
\quad 由洛朗级数的定义可知,函数 f ( z ) f(z) f(z) 在其孤立奇点 z 0 z_0 z0 的去心邻域内可以展开成洛朗级数。根据展开式的不同情况,可以将孤立奇点划分为可去奇点、极点和本性奇点:
( 1 ) \quad(1) (1) 如果 z 0 z_0 z0 为 f ( z ) f(z) f(z) 的可去奇点,那么 lim z → z 0 f ( z ) \displaystyle\lim_{z\to z_0}f(z) z→z0limf(z) 存在、且有限
( 2 ) \quad(2) (2) 如果 z 0 z_0 z0 为 f ( z ) f(z) f(z) 的极点,那么 lim z → z 0 f ( z ) = ∞ \displaystyle\lim_{z\to z_0}f(z)=\infty z→z0limf(z)=∞
( 3 ) \quad(3) (3) 如果 z 0 z_0 z0 为 f ( z ) f(z) f(z) 的本性奇点, lim z → z 0 f ( z ) \displaystyle\lim_{z\to z_0}f(z) z→z0limf(z) 不存在、且不为 ∞ \infty ∞
∙ \bullet\quad ∙可去奇点
定义
如果在洛朗级数中不含 z − z 0 z-z_0 z−z0 的负幂项,那么孤立奇点 z 0 z_0 z0 称为 f ( z ) f(z) f(z) 的可去奇点。
\quad 此时, f ( z ) f(z) f(z) 在 z 0 z_0 z0 的去心邻域内的洛朗级数,就是一个普通幂级数
\qquad\qquad f ( z ) = c 0 + c 1 ( z − z 0 ) + ⋯ + c n ( z − z 0 ) n + ⋯ f(z)=\textcolor{blue}{c_0+c_{1}(z-z_0)+\cdots+c_{n}(z-z_0)^{n}+\cdots} f(z)=c0+c1(z−z0)+⋯+cn(z−z0)n+⋯
\quad 因此,该幂级数的和函数 F ( z ) F(z) F(z) 是在 z 0 z_0 z0 解析的函数,且当 z ≠ z 0 z\neq z_0 z=z0 时, F ( z ) = f ( z ) F(z)=f(z) F(z)=f(z);当 z = z 0 z=z_0 z=z0 时, F ( z 0 ) = c 0 F(z_0)=c_0 F(z0)=c0。
\quad 由于 lim z → z 0 f ( z ) = lim z → z 0 F ( z ) = F ( z 0 ) = c 0 \displaystyle\lim_{z\to z_0}f(z)=\lim_{z\to z_0}F(z)=F(z_0)=c_0 z→z0limf(z)=z→z0limF(z)=F(z0)=c0,所以不论 f ( z ) f(z) f(z) 原来在 z 0 z_0 z0 处是否有定义,如果我们令 f ( z 0 ) = c 0 f(z_0)=c_0 f(z0)=c0,那么在圆域 ∣ z − z 0 ∣ < δ |z-z_0|<\delta ∣z−z0∣<δ 内就有 f ( z ) = c 0 + c 1 ( z − z 0 ) + ⋯ + c n ( z − z 0 ) n + ⋯ \textcolor{blue}{f(z)=c_0+c_{1}(z-z_0)+\cdots+c_{n}(z-z_0)^{n}+\cdots} f(z)=c0+c1(z−z0)+⋯+cn(z−z0)n+⋯,从而函数 f ( z ) f(z) f(z) 在 z 0 z_0 z0 处就成为解析的。
例如, z = 0 z=0 z=0 是 sin z z \dfrac{\sin z}{z} zsinz 的可去奇点
在 z = 0 z=0 z=0 的去心邻域内的洛朗级数 sin z z = 1 z ( z − 1 3 ! z 3 + 1 5 ! z 5 − ⋯ ) = 1 − 1 3 ! z 2 + 1 5 ! z 4 − ⋯ \dfrac{\sin z}{z}=\dfrac{1}{z}\left(z-\dfrac{1}{3!}z^3+\dfrac{1}{5!}z^5-\cdots\right)=1-\dfrac{1}{3!}z^2+\dfrac{1}{5!}z^4-\cdots zsinz=z1(z−3!1z3+5!1z5−⋯)=1−3!1z2+5!1z4−⋯ 不含负幂项
如果我们令 sin z z \dfrac{\sin z}{z} zsinz 在 z = 0 z=0 z=0 的值为 1 1 1,即 c 0 = 1 c_0=1 c0=1,那么 sin z z \dfrac{\sin z}{z} zsinz 在 z = 0 z=0 z=0 就成为解析的。
∙ \bullet\quad ∙极点
定义
如果在洛朗级数中只有有限多个 z − z 0 z-z_0 z−z0 的负幂项,且其中关于 ( z − z 0 ) − 1 (z-z_0)^{-1} (z−z0)−1 的最高幂为 ( z − z 0 ) − m (z-z_0)^{-m} (z−z0)−m,那么孤立奇点 z 0 z_0 z0 称为 f ( z ) f(z) f(z) 的 m m m 级极点。
\quad 即: f ( z ) = c − m ( z − z 0 ) − m + ⋯ + c − 2 ( z − z 0 ) − 2 + c − 1 ( z − z 0 ) − 1 + c 0 + c 1 ( z − z 0 ) + ⋯ \textcolor{blue}{f(z)=c_{-m}(z-z_0)^{-m}+\cdots+c_{-2}(z-z_0)^{-2}+c_{-1}(z-z_0)^{-1}+c_0+c_{1}(z-z_0)+\cdots} f(z)=c−m(z−z0)−m+⋯+c−2(z−z0)−2+c−1(z−z0)−1+c0+c1(z−z0)+⋯
\quad 上式也可以写成: f ( z ) = g ( z ) ( z − z 0 ) m f(z)=\textcolor{darkblue}{\dfrac{\textcolor{crimson}{g(z)}}{(z-z_0)^m}} f(z)=(z−z0)mg(z)
\quad 且 g ( z ) = c − m + c − m + 1 ( z − z 0 ) + c − m + 2 ( z − z 0 ) 2 + ⋯ \textcolor{crimson}{g(z)}=\textcolor{darkblue}{c_{-m}+c_{-m+1}(z-z_0)+c_{-m+2}(z-z_0)^2+\cdots} g(z)=c−m+c−m+1(z−z0)+c−m+2(z−z0)2+⋯
\quad 其中, g ( z ) \textcolor{crimson}{g(z)} g(z) 是 ∣ z − z 0 ∣ < δ |z-z_0|<\delta ∣z−z0∣<δ 内的解析函数(不含负幂项),且 g ( z 0 ) ≠ 0 g(z_0)\neq0 g(z0)=0
▶ \blacktriangleright ▶ 反过来,当任一函数可以表示为 f ( z ) = g ( z ) ( z − z 0 ) m f(z)=\textcolor{blue}{\dfrac{\textcolor{crimson}{g(z)}}{(z-z_0)^m}} f(z)=(z−z0)mg(z),且 g ( z 0 ) ≠ 0 g(z_0)\neq0 g(z0)=0 时,那么 z 0 z_0 z0 是函数 f ( z ) f(z) f(z) 的 m m m 级极点。
▶ \blacktriangleright ▶ 如果 z 0 z_0 z0 为 f ( z ) f(z) f(z) 的极点,由 f ( z ) = g ( z ) ( z − z 0 ) m f(z)=\textcolor{blue}{\dfrac{\textcolor{crimson}{g(z)}}{(z-z_0)^m}} f(z)=(z−z0)mg(z),就有 lim z → z 0 ∣ f ( z ) ∣ = + ∞ \displaystyle\lim_{z\to z_0}|f(z)|=+\infty z→z0lim∣f(z)∣=+∞ 或 lim z → z 0 f ( z ) = ∞ \displaystyle\lim_{z\to z_0}f(z)=\infty z→z0limf(z)=∞
例如,对于有理分式函数 f ( z ) = z − 2 ( z 2 + 1 ) ( z − 1 ) 3 f(z)=\dfrac{z-2}{(z^2+1)(z-1)^3} f(z)=(z2+1)(z−1)3z−2, z = 1 z=1 z=1 是一个 3 3 3 级极点, z = ± i z=\pm\text{i} z=±i 是 1 1 1 级极点。
∙ \bullet\quad ∙本性极点
定义
如果在洛朗级数中含有无穷多个 z − z 0 z-z_0 z−z0 的负幂项,那么孤立奇点 z 0 z_0 z0 称为 f ( z ) f(z) f(z) 的本性奇点。
\quad 如果 z 0 z_0 z0 为函数 f ( z ) f(z) f(z) 的本性奇点,那么对于任意给定的复数 A A A,总可以找到一个趋于 z 0 z_0 z0 的数列,当 z z z 沿这个数列趋向于 z 0 z_0 z0 时, f ( z ) → A f(z)\to A f(z)→A。
\quad 例如,由于 e 1 z = 1 + z − 1 + 1 2 ! z − 2 + ⋯ + 1 n ! z − n + ⋯ e^{\frac{1}{z}}=1+z^{-1}+\frac{1}{2!}z^{-2}+\cdots+\frac{1}{n!}z^{-n}+\cdots ez1=1+z−1+2!1z−2+⋯+n!1z−n+⋯ 中有无穷多个 z z z 的负幂项,因此函数 f ( z ) = e 1 z f(z)=e^{\frac{1}{z}} f(z)=ez1 以 z = 0 z=0 z=0 为它的本性奇点。
\quad
5.2 零点与极点的关系
定义
不恒等于零的解析函数 f ( z ) f(z) f(z) 如果能表示成 f ( z ) = ( z − z 0 ) m φ ( z ) f(z)=(z-z_0)^m\varphi(z) f(z)=(z−z0)mφ(z),其中 φ ( z ) \varphi(z) φ(z) 在 z 0 z_0 z0 解析并且 φ ( z 0 ) ≠ 0 \varphi(z_0)\neq0 φ(z0)=0, m m m 为正整数,那么 z 0 z_0 z0 称为函数 f ( z ) f(z) f(z) 的 m m m 级零点。
定理
如果 f ( z ) f(z) f(z) 在 z 0 z_0 z0 解析,那么 z 0 z_0 z0 是 f ( z ) f(z) f(z) 的 m m m 级零点的充要条件是: f ( n ) ( z 0 ) = 0 ( n = 0 , 1 , ⋯ , m − 1 ) , f ( m ) ( z 0 ) ≠ 0 f^{(n)}(z_0)=0\ (n=0,1,\cdots,m-1),f^{(m)}(z_0)\neq0 f(n)(z0)=0 (n=0,1,⋯,m−1),f(m)(z0)=0。
证:将 φ ( z ) \varphi(z) φ(z) 在 z 0 z_0 z0 处展开成泰勒级数: φ ( z ) = c 0 + c 1 ( z − z 0 ) + c 2 ( z − z 0 ) 2 + ⋯ \varphi(z)=c_0+c_1(z-z_0)+c_2(z-z_0)^2+\cdots φ(z)=c0+c1(z−z0)+c2(z−z0)2+⋯,且 c 0 ≠ 0 c_0\neq0 c0=0
由 f ( z ) = ( z − z 0 ) m φ ( z ) f(z)=(z-z_0)^m\varphi(z) f(z)=(z−z0)mφ(z) 可得到 f ( z ) f(z) f(z) 在 z 0 z_0 z0 处的泰勒级数为:
f ( z ) = c 0 ( z − z 0 ) m + c 1 ( z − z 0 ) m + 1 + c 2 ( z − z 0 ) m + 2 + ⋯ f(z)=c_0(z-z_0)^m+c_1(z-z_0)^{m+1}+c_2(z-z_0)^{m+2}+\cdots f(z)=c0(z−z0)m+c1(z−z0)m+1+c2(z−z0)m+2+⋯,第 n n n 项的系数为 f ( n ) ( z 0 ) n ! \dfrac{f^{(n)}(z_0)}{n!} n!f(n)(z0)
显然,前 m m m 项系数都为零,即 f ( n ) ( z 0 ) = 0 ( n = 0 , 1 , ⋯ , m − 1 ) f^{(n)}(z_0)=0\ (n=0,1,\cdots,m-1) f(n)(z0)=0 (n=0,1,⋯,m−1),而 f ( m ) ( z 0 ) m ! = c 0 ≠ 0 \dfrac{f^{(m)}(z_0)}{m!}=c_0\neq0 m!f(m)(z0)=c0=0
例如, z = 0 , z = 1 z=0,z=1 z=0,z=1 分别是函数 f ( z ) = z ( z − 1 ) 3 f(z)=z(z-1)^3 f(z)=z(z−1)3 的 1 1 1 级和 3 3 3 级零点
例如, z = 1 z=1 z=1 是函数 f ( z ) = z 3 − 1 f(z)=z^3-1 f(z)=z3−1 的 1 1 1 级零点,由于 f ′ ( 1 ) = 3 z 2 ∣ z = 1 = 3 ≠ 0 f^\prime(1)=3z^2|_{z=1}=3\neq0 f′(1)=3z2∣z=1=3=0
★ \textcolor{red}{\bigstar}\quad ★一个不恒等于零的解析函数的零点是孤立的。
\quad 由于 φ ( z ) \varphi(z) φ(z) 在 z 0 z_0 z0 解析并且 φ ( z 0 ) ≠ 0 \varphi(z_0)\neq0 φ(z0)=0,因此 φ ( z ) \varphi(z) φ(z) 在 z 0 z_0 z0 邻域内不为零,从而 f ( z ) = ( z − z 0 ) m φ ( z ) f(z)=(z-z_0)^m\varphi(z) f(z)=(z−z0)mφ(z) 在 z 0 z_0 z0 的去心邻域内不为零(只在 z 0 z_0 z0 处为零)。
由于 φ ( z ) \varphi(z) φ(z) 在 z 0 z_0 z0 解析,那么 φ ( z ) \varphi(z) φ(z) 在 z 0 z_0 z0 连续,即 lim z → z 0 φ ( z ) = φ ( z 0 ) \displaystyle\lim_{z\to z_0}\varphi(z)=\varphi(z_0) z→z0limφ(z)=φ(z0),由极限定义
若令 ε = 1 2 ∣ φ ( z 0 ) ∣ \varepsilon=\frac{1}{2}|\varphi(z_0)| ε=21∣φ(z0)∣,必存在 δ > 0 \delta>0 δ>0,当 ∣ z − z 0 ∣ < δ |z-z_0|<\delta ∣z−z0∣<δ 时,有 ∣ φ ( z ) − φ ( z 0 ) ∣ < ε = 1 2 ∣ φ ( z 0 ) ∣ |\varphi(z)-\varphi(z_0)|<\varepsilon=\frac{1}{2}|\varphi(z_0)| ∣φ(z)−φ(z0)∣<ε=21∣φ(z0)∣
由此得到 ∣ φ ( z ) ∣ > 1 2 ∣ φ ( z 0 ) ∣ |\varphi(z)|>\frac{1}{2}|\varphi(z_0)| ∣φ(z)∣>21∣φ(z0)∣,因此 φ ( z ) \varphi(z) φ(z) 在 z 0 z_0 z0 邻域内不为零
定理
如果 z 0 z_0 z0 是函数 f ( z ) f(z) f(z) 的 m m m 级极点,那么 z 0 z_0 z0 就是 1 f ( z ) \dfrac{1}{f(z)} f(z)1 的 m m m 级零点;反之也成立。
\quad
5.3 在无穷远点处的情形
\quad 如果函数 f ( x ) f(x) f(x) 在无穷远点 z = ∞ z=\infty z=∞ 的去心邻域 R < ∣ z ∣ < + ∞ R<|z|<+\infty R<∣z∣<+∞ 内解析,那么称点 ∞ \infty ∞ 为 f ( x ) f(x) f(x) 的孤立奇点。
\quad 分析方法:做变换 t = 1 z t=\dfrac{1}{z} t=z1,那么
( 1 ) \quad(1) (1) 扩充 z z z 平面上的无穷远点 z = ∞ z=\infty z=∞,映射成扩充 t t t 平面上的点 t = 0 t=0 t=0
( 2 ) \quad(2) (2) 扩充 z z z 平面上无穷远点 z = ∞ z=\infty z=∞ 的去心邻域 R < ∣ z ∣ < + ∞ R<|z|<+\infty R<∣z∣<+∞,映射成扩充 t t t 平面上原点的去心邻域 0 < ∣ t ∣ < 1 R 0<|t|<\frac{1}{R} 0<∣t∣<R1
\quad 若令 f ( z ) = f ( 1 t ) = φ ( t ) f(z)=f(\dfrac{1}{t})=\varphi(t) f(z)=f(t1)=φ(t),就可以把在去心邻域 R < ∣ z ∣ < + ∞ R<|z|<+\infty R<∣z∣<+∞ 内、对函数 f ( z ) f(z) f(z) 的研究转化为在去心邻域 0 < ∣ t ∣ < 1 R 0<|t|<\frac{1}{R} 0<∣t∣<R1 内、对函数 φ ( t ) \varphi(t) φ(t) 的研究。由于 f ( x ) f(x) f(x) 在无穷远点 z = ∞ z=\infty z=∞ 的去心邻域 R < ∣ z ∣ < + ∞ R<|z|<+\infty R<∣z∣<+∞ 内解析,那么 φ ( t ) \varphi(t) φ(t) 在去心邻域 0 < ∣ t ∣ < 1 R 0<|t|<\frac{1}{R} 0<∣t∣<R1 内也是解析的,所以 t = 0 t=0 t=0 是 φ ( t ) \varphi(t) φ(t) 的可去奇点。
\quad 由于 f ( x ) f(x) f(x) 在圆环域 R < ∣ z ∣ < + ∞ R<|z|<+\infty R<∣z∣<+∞ 内解析,在该圆环域内的洛朗级数展开式为(其中, C C C 为该圆环域内绕原点的任何一条正向简单闭曲线):
f ( z ) = ∑ n = 1 ∞ c − n z − n + ∑ n = 0 ∞ c n z n = ∑ n = 1 ∞ c − n z − n + c 0 + ∑ n = 1 ∞ c n z n , c n = 1 2 π i ∮ C f ( ζ ) ζ n + 1 d ζ ( n = 0 , ± 1 , ± 2 , ⋯ ) \qquad\quad\begin{aligned}f(z)&=\sum_{n=1}^\infty c_{-n}z^{-n}+\sum_{n=0}^\infty c_nz^n \\ &=\sum_{n=1}^\infty c_{-n}z^{-n}+c_0+\sum_{n=1}^\infty c_nz^n \ , \ c_n=\dfrac{1}{2\pi\text{i}}\displaystyle\oint_C\dfrac{f(\zeta)}{\zeta^{n+1}}\mathrm{d}\zeta\ \ (n=0,\pm1,\pm2,\cdots) \end{aligned} f(z)=n=1∑∞c−nz−n+n=0∑∞cnzn=n=1∑∞c−nz−n+c0+n=1∑∞cnzn , cn=2πi1∮Cζn+1f(ζ)dζ (n=0,±1,±2,⋯)
\quad 由 t = z − 1 t=z^{-1} t=z−1, φ ( t ) \varphi(t) φ(t) 在圆环域 0 < ∣ t ∣ < 1 R 0<|t|<\dfrac{1}{R} 0<∣t∣<R1 内解析,在该圆环域内的洛朗级数展开式为:
φ ( t ) = ∑ n = 1 ∞ c − n t n + c 0 + ∑ n = 1 ∞ c n t − n \qquad\quad\varphi(t)=\displaystyle\sum_{n=1}^\infty c_{-n}t^{n}+c_0+\sum_{n=1}^\infty c_nt^{-n} φ(t)=n=1∑∞c−ntn+c0+n=1∑∞cnt−n
\quad 由 5.1 可知,在 φ ( t ) \varphi(t) φ(t) 的洛朗级数展开式中
( 1 ) \quad(1) (1) 若不含负项幂,则 t = 0 t=0 t=0 是 φ ( t ) \varphi(t) φ(t) 的可去奇点
( 2 ) \quad(2) (2) 若含有有限多的负项幂,且 t − m t^{-m} t−m 为最高负幂,则 t = 0 t=0 t=0 是 φ ( t ) \varphi(t) φ(t) 的 m m m 级极点
( 3 ) \quad(3) (3) 若含有无限多的负项幂,则 t = 0 t=0 t=0 是 φ ( t ) \varphi(t) φ(t) 的本性奇点
\quad 由 φ ( t ) \varphi(t) φ(t) 与 f ( x ) f(x) f(x) 的关系,可得到在 f ( x ) f(x) f(x) 的洛朗级数展开式中就有:
( 1 ) \quad(1) (1) 若不含正项幂,则 z = ∞ z=\infty z=∞ 是 f ( x ) f(x) f(x) 的可去奇点
( 2 ) \quad(2) (2) 若含有有限多的正项幂,且 z m z^{m} zm 为最高正幂,则 z = ∞ z=\infty z=∞ 是 f ( x ) f(x) f(x) 的 m m m 级极点
( 3 ) \quad(3) (3) 若含有无限多的正项幂,则 z = ∞ z=\infty z=∞ 是 f ( x ) f(x) f(x) 的本性奇点
\quad
5.4 留数
\quad 如果 f ( z ) f(z) f(z) 在 z 0 z_0 z0 的邻域内解析,由柯西-古萨基本定理,就有 ∮ C f ( z ) d z = 0 \displaystyle\oint_Cf(z)\mathrm{d}z=0 ∮Cf(z)dz=0,其中 C C C 为 z 0 z_0 z0 邻域内的任意一条简单闭曲线。
∙ \bullet\quad ∙留数
\quad 如果 z 0 z_0 z0 为 f ( z ) f(z) f(z) 的一个孤立奇点,那么沿着在 z 0 z_0 z0 的某个去心邻域 R < ∣ z ∣ < + ∞ R<|z|<+\infty R<∣z∣<+∞ 内、包含 z 0 z_0 z0 的任意一条正向简单闭曲线 C C C 的积分 ∮ C f ( z ) d z \displaystyle\oint_Cf(z)\mathrm{d}z ∮Cf(z)dz 一般不等于零,为了计算该积分:
( 1 ) \quad(1) (1) 首先,将函数 f ( z ) f(z) f(z) 在该圆环域 R < ∣ z ∣ < + ∞ R<|z|<+\infty R<∣z∣<+∞ 内展开成洛朗级数:
f ( z ) = ⋯ + c − n ( z − z 0 ) − n + ⋯ + c − 1 ( z − z 0 ) − 1 + c 0 + c 1 ( z − z 0 ) + ⋯ + c n ( z − z 0 ) n + ⋯ \qquad\quad\begin{aligned}\textcolor{blue}{f(z)}=&\cdots+c_{-n}(z-z_0)^{-n}+\cdots+c_{-1}(z-z_0)^{-1}\\&+c_0+c_1(z-z_0)+\cdots+c_{n}(z-z_0)^{n}+\cdots \end{aligned} f(z)=⋯+c−n(z−z0)−n+⋯+c−1(z−z0)−1+c0+c1(z−z0)+⋯+cn(z−z0)n+⋯
( 2 ) \quad(2) (2) 然后,再对此洛朗级数的展开式的两端沿 C C C 逐项积分:除了对 c − 1 ( z − z 0 ) − 1 c_{-1}(z-z_0)^{-1} c−1(z−z0)−1 项的积分等于 2 π i c − 1 2\pi\text{i}c_{-1} 2πic−1 之外,其余项的积分都为零(由复合闭路定理及2.1节例题结论),即: ∮ C f ( z ) d z = 2 π i c − 1 \displaystyle\oint_Cf(z)\mathrm{d}z=2\pi\text{i}c_{-1} ∮Cf(z)dz=2πic−1。
( 3 ) \quad(3) (3) 把(留下的)这个积分值除以 2 π i 2\pi\text{i} 2πi 后所得的数,称为函数 f ( z ) f(z) f(z) 在 z 0 z_0 z0 的留数,记为 Res [ f ( z ) , z 0 ] \text{Res}[f(z),z_0] Res[f(z),z0],即
Res [ f ( z ) , z 0 ] = 1 2 π i ∮ C f ( z ) d z = c − 1 \qquad\quad\text{Res}[f(z),z_0]=\dfrac{1}{2\pi\text{i}}\displaystyle\oint_Cf(z)\mathrm{d}z=c_{-1} Res[f(z),z0]=2πi1∮Cf(z)dz=c−1
\qquad
留数定理
设函数 f ( z ) f(z) f(z) 在区域 D D D 内除有限个孤立奇点 z 1 , z 2 , ⋯ , z n z_1,z_2,\cdots,z_n z1,z2,⋯,zn 外处处解析, C C C 是 D D D 内包围各个奇点的一条正向简单闭曲线,那么
∮ C f ( z ) d z = 2 π i ∑ k = 1 n Res [ f ( z ) , z k ] \qquad\quad\displaystyle\oint_Cf(z)\mathrm{d}z=2\pi\text{i}\sum_{k=1}^n\text{Res}[f(z),z_k] ∮Cf(z)dz=2πik=1∑nRes[f(z),zk]
证: 在上图中,把在 C C C 内的所有孤立奇点 z k z_k zk 用互不包含的正向简单曲线 C k C_k Ck 包围起来
由复合闭路定理可得: ∮ C f ( z ) d z = ∮ C 1 f ( z ) d z + ∮ C 2 f ( z ) d z + ⋯ + ∮ C n f ( z ) d z \displaystyle\oint_Cf(z)\mathrm{d}z=\displaystyle\oint_{C_1}f(z)\mathrm{d}z+\displaystyle\oint_{C_2}f(z)\mathrm{d}z+\cdots+\displaystyle\oint_{C_n}f(z)\mathrm{d}z ∮Cf(z)dz=∮C1f(z)dz+∮C2f(z)dz+⋯+∮Cnf(z)dz
两边都除以 2 π i 2\pi\text{i} 2πi,可得 1 2 π i ∮ C f ( z ) d z = Res [ f ( z ) , z 1 ] + Res [ f ( z ) , z 2 ] + ⋯ + Res [ f ( z ) , z n ] \dfrac{1}{2\pi\text{i}}\displaystyle\oint_Cf(z)\mathrm{d}z=\text{Res}[f(z),z_1]+\text{Res}[f(z),z_2]+\cdots+\text{Res}[f(z),z_n] 2πi1∮Cf(z)dz=Res[f(z),z1]+Res[f(z),z2]+⋯+Res[f(z),zn]
★ \textcolor{red}{\bigstar}\quad ★利用留数定理,求沿封闭曲线 C C C 的积分,就转化为求被积函数在 C C C 中的各孤立奇点处的留数。
∙ \bullet\quad ∙留数的计算规则
规则1
如果 z 0 z_0 z0 为 f ( z ) f(z) f(z) 的一级极点,那么 Res [ f ( z ) , z 0 ] = lim z → z 0 ( z − z 0 ) f ( z ) \text{Res}[f(z),z_0]=\displaystyle\lim_{z\to z_0}(z-z_0)f(z) Res[f(z),z0]=z→z0lim(z−z0)f(z)
规则2
如果 z 0 z_0 z0 为 f ( z ) f(z) f(z) 的 m m m 级极点,那么 Res [ f ( z ) , z 0 ] = 1 ( m − 1 ) ! lim z → z 0 d m − 1 d z m − 1 { ( z − z 0 ) m f ( z ) } \text{Res}[f(z),z_0]=\dfrac{1}{(m-1)!}\displaystyle\lim_{z\to z_0}\textcolor{indianred}{\dfrac{\mathrm{d}^{m-1}}{\mathrm{d}z^{m-1}}\{(z-z_0)^mf(z)\}} Res[f(z),z0]=(m−1)!1z→z0limdzm−1dm−1{(z−z0)mf(z)}
证:由 f ( z ) = c − m ( z − z 0 ) − m + ⋯ + c − 1 ( z − z 0 ) − 1 + c 0 + c 1 ( z − z 0 ) + ⋯ \textcolor{blue}{f(z)}=c_{-m}(z-z_0)^{-m}+\cdots+c_{-1}(z-z_0)^{-1}+c_0+c_{1}(z-z_0)+\cdots f(z)=c−m(z−z0)−m+⋯+c−1(z−z0)−1+c0+c1(z−z0)+⋯
两边乘以 ( z − z 0 ) m (z-z_0)^{m} (z−z0)m 得到
( z − z 0 ) m f ( z ) = c − m + c − m + 1 ( z − z 0 ) + ⋯ + c − 1 ( z − z 0 ) m − 1 + c 0 ( z − z 0 ) m + ⋯ \textcolor{blue}{(z-z_0)^{m}f(z)}=c_{-m}+c_{-m+1}(z-z_0)+\cdots+c_{-1}(z-z_0)^{m-1}+c_0(z-z_0)^{m}+\cdots (z−z0)mf(z)=c−m+c−m+1(z−z0)+⋯+c−1(z−z0)m−1+c0(z−z0)m+⋯
两边求 m − 1 m-1 m−1 阶导数,得 d m − 1 d z m − 1 { ( z − z 0 ) m f ( z ) } = ( m − 1 ) ! c − 1 + { \dfrac{\mathrm{d}^{m-1}}{\mathrm{d}z^{m-1}}\{(z-z_0)^mf(z)\}=(m-1)!c_{-1}+\{ dzm−1dm−1{(z−z0)mf(z)}=(m−1)!c−1+{含有 z − z 0 z-z_0 z−z0正幂的项 } \} }
令 z → z 0 z\to z_0 z→z0 两端求极限, lim z → z 0 d m − 1 d z m − 1 { ( z − z 0 ) m f ( z ) } = ( m − 1 ) ! c − 1 \displaystyle\lim_{z\to z_0}\textcolor{blue}{\dfrac{\mathrm{d}^{m-1}}{\mathrm{d}z^{m-1}}\{(z-z_0)^mf(z)\}}=(m-1)!\textcolor{crimson}{c_{-1}} z→z0limdzm−1dm−1{(z−z0)mf(z)}=(m−1)!c−1
可得 Res [ f ( z ) , z 0 ] = 1 2 π i ∮ C f ( z ) d z = c − 1 = 1 ( m − 1 ) ! lim z → z 0 d m − 1 d z m − 1 { ( z − z 0 ) m f ( z ) } \text{Res}[f(z),z_0]=\dfrac{1}{2\pi\text{i}}\displaystyle\oint_Cf(z)\mathrm{d}z=\textcolor{crimson}{c_{-1}}=\dfrac{1}{(m-1)!}\displaystyle\lim_{z\to z_0}\textcolor{blue}{\dfrac{\mathrm{d}^{m-1}}{\mathrm{d}z^{m-1}}\{(z-z_0)^mf(z)\}} Res[f(z),z0]=2πi1∮Cf(z)dz=c−1=(m−1)!1z→z0limdzm−1dm−1{(z−z0)mf(z)}
规则3
设 f ( z ) = P ( z ) Q ( z ) f(z)=\dfrac{P(z)}{Q(z)} f(z)=Q(z)P(z), P ( z ) P(z) P(z) 和 Q ( z ) Q(z) Q(z) 在 z 0 z_0 z0 都解析,如果 P ( z 0 ) ≠ 0 P(z_0)\neq0 P(z0)=0, Q ( z 0 ) = 0 Q(z_0)=0 Q(z0)=0, Q ′ ( z 0 ) ≠ 0 Q^\prime(z_0)\neq0 Q′(z0)=0
那么 z 0 z_0 z0 为 f ( z ) f(z) f(z) 的一级极点,且 Res [ f ( z ) , z 0 ] = P ( z 0 ) Q ′ ( z 0 ) \text{Res}[f(z),z_0]=\dfrac{P(z_0)}{Q^\prime(z_0)} Res[f(z),z0]=Q′(z0)P(z0)
例. 计算积分 ∮ C z e z z 2 − 1 d z \displaystyle\oint_C\dfrac{ze^z}{z^2-1}\mathrm{d}z ∮Cz2−1zezdz, C C C 为正向圆周: ∣ z ∣ = 2 |z|=2 ∣z∣=2
由于 f ( z ) f(z) f(z) 有两个一级极点 + 1 , − 1 +1,-1 +1,−1,且极点都在 C C C 内,由规则1
∮ C z e z z 2 − 1 d z = 2 π i { Res [ f ( z ) , + 1 ] + Res [ f ( z ) , − 1 ] } = 2 π i { lim z → 1 ( z − 1 ) z e z z 2 − 1 + lim z → − 1 ( z + 1 ) z e z z 2 − 1 } = 2 π i { lim z → 1 z e z z + 1 + lim z → − 1 z e z z − 1 } = π i ( e + e − 1 ) \begin{aligned}\displaystyle\oint_C\dfrac{ze^z}{z^2-1}\mathrm{d}z&=2\pi\text{i}\{\ \text{Res}[f(z),+1]+\text{Res}[f(z),-1]\ \} \\ &=2\pi\text{i}\{\ \lim_{z\to 1}(z-1)\dfrac{ze^z}{z^2-1} +\lim_{z\to -1}(z+1)\dfrac{ze^z}{z^2-1}\} \\ &=2\pi\text{i}\{\ \lim_{z\to 1}\dfrac{ze^z}{z+1} +\lim_{z\to -1}\dfrac{ze^z}{z-1} \} \\ &=\pi\text{i}(e+e^{-1}) \end{aligned} ∮Cz2−1zezdz=2πi{ Res[f(z),+1]+Res[f(z),−1] }=2πi{ z→1lim(z−1)z2−1zez+z→−1lim(z+1)z2−1zez}=2πi{ z→1limz+1zez+z→−1limz−1zez}=πi(e+e−1)
或者由规则3
∮ C z e z z 2 − 1 d z = 2 π i { Res [ f ( z ) , + 1 ] + Res [ f ( z ) , − 1 ] } = 2 π i { z e z 2 z ∣ z = + 1 + z e z 2 z ∣ z = − 1 } = π i ( e + e − 1 ) \begin{aligned}\displaystyle\oint_C\dfrac{ze^z}{z^2-1}\mathrm{d}z&=2\pi\text{i}\{\ \text{Res}[f(z),+1]+\text{Res}[f(z),-1]\ \} \\ &=2\pi\text{i}\{\ \dfrac{ze^z}{2z}\big|_{z=+1} +\dfrac{ze^z}{2z}\big|_{z=-1}\} \\ &=\pi\text{i}(e+e^{-1}) \end{aligned} ∮Cz2−1zezdz=2πi{ Res[f(z),+1]+Res[f(z),−1] }=2πi{ 2zzez z=+1+2zzez z=−1}=πi(e+e−1)
例. 计算积分 ∮ C e z z ( z − 1 ) 2 d z \displaystyle\oint_C\dfrac{e^z}{z(z-1)^2}\mathrm{d}z ∮Cz(z−1)2ezdz, C C C 为正向圆周: ∣ z ∣ = 2 |z|=2 ∣z∣=2
由于 f ( z ) f(z) f(z) 有一级极点 z = 0 z=0 z=0,有二级极点 z = 1 z=1 z=1,且极点都在 C C C 内,由规则1
和规则2
∮ C z e z z 2 − 1 d z = 2 π i { Res [ f ( z ) , 0 ] + Res [ f ( z ) , 1 ] } = 2 π i { lim z → 0 z e z z ( z − 1 ) 2 + lim z → 1 d d z { ( z − 1 ) 2 e z z ( z − 1 ) 2 } } = 2 π i { 1 + lim z → 1 d d z { e z z } } = 2 π i ( 1 + lim z → 1 e z z − e z z 2 ) = 2 π i \begin{aligned}\displaystyle\oint_C\dfrac{ze^z}{z^2-1}\mathrm{d}z&=2\pi\text{i}\{\ \text{Res}[f(z),0]+\text{Res}[f(z),1]\ \} \\ &=2\pi\text{i}\{\ \lim_{z\to 0}z\dfrac{e^z}{z(z-1)^2} +\lim_{z\to 1}\dfrac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}z}\{(z-1)^2\dfrac{e^z}{z(z-1)^2}\}\} \\ &=2\pi\text{i}\{\ 1 +\lim_{z\to 1}\dfrac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}z}\{\dfrac{e^z}{z}\} \} \\ &=2\pi\text{i}(\ 1 +\lim_{z\to 1}\dfrac{e^zz-e^z}{z^2} ) \\ &=2\pi\text{i} \end{aligned} ∮Cz2−1zezdz=2πi{ Res[f(z),0]+Res[f(z),1] }=2πi{ z→0limzz(z−1)2ez+z→1limdzd{(z−1)2z(z−1)2ez}}=2πi{ 1+z→1limdzd{zez}}=2πi( 1+z→1limz2ezz−ez)=2πi
∙ \bullet\quad ∙在无穷远点的留数
定义
设函数 f ( x ) f(x) f(x) 在圆环域 R < ∣ z ∣ < + ∞ R<|z|<+\infty R<∣z∣<+∞ 内解析, C C C 为圆环域内绕原点的任何一条正向简单闭曲线,那么 1 2 π i ∮ C − f ( z ) d z \dfrac{1}{2\pi\text{i}}\displaystyle\oint_{C^-}f(z)\mathrm{d}z 2πi1∮C−f(z)dz 的值与 C C C 无关,称此定值为 f ( x ) f(x) f(x) 在无穷远点 ∞ \infty ∞ 的留数,记作 Res [ f ( z ) , ∞ ] = 1 2 π i ∮ C − f ( z ) d z \text{Res}[f(z),\infty]=\dfrac{1}{2\pi\text{i}}\displaystyle\oint_{C^-}f(z)\mathrm{d}z Res[f(z),∞]=2πi1∮C−f(z)dz。
在5.3中, f ( x ) f(x) f(x) 在圆环域 R < ∣ z ∣ < + ∞ R<|z|<+\infty R<∣z∣<+∞ 内解析,在该圆环域内的洛朗级数展开式为( C C C 为该圆环域内绕原点的任何一条正向简单闭曲线):
f ( z ) = ∑ n = 1 ∞ c − n z − n + c 0 + ∑ n = 1 ∞ c n z n , c n = 1 2 π i ∮ C f ( ζ ) ζ n + 1 d ζ ( n = 0 , ± 1 , ± 2 , ⋯ ) \qquad\quad\begin{aligned}f(z)&=\sum_{n=1}^\infty c_{-n}z^{-n}+c_0+\sum_{n=1}^\infty c_nz^n \ , \ c_n=\dfrac{1}{2\pi\text{i}}\displaystyle\oint_C\dfrac{f(\zeta)}{\zeta^{n+1}}\mathrm{d}\zeta\ \ (n=0,\pm1,\pm2,\cdots) \end{aligned} f(z)=n=1∑∞c−nz−n+c0+n=1∑∞cnzn , cn=2πi1∮Cζn+1f(ζ)dζ (n=0,±1,±2,⋯)
\quad 显然,当 n = − 1 n=-1 n=−1 时, c − 1 = 1 2 π i ∮ C f ( ζ ) d ζ c_{-1}=\dfrac{1}{2\pi\text{i}}\displaystyle\oint_Cf(\zeta)\mathrm{d}\zeta c−1=2πi1∮Cf(ζ)dζ。
\quad 因此, f ( x ) f(x) f(x) 在无穷远点 ∞ \infty ∞ 的留数 Res [ f ( z ) , ∞ ] = − c − 1 \text{Res}[f(z),\infty]=-c_{-1} Res[f(z),∞]=−c−1。
定理
如果函数 f ( z ) f(z) f(z) 在扩充复平面内只有有限个孤立奇点,那么 f ( z ) f(z) f(z) 在所有各奇点(包括无穷远点 ∞ \infty ∞)的留数的总和必等于零。
除无穷远点 ∞ \infty ∞之外,设 f ( z ) f(z) f(z) 的有限个奇点为 z k ( k = 1 , ⋯ , n ) z_k(k=1,\cdots,n) zk(k=1,⋯,n),又设 C C C 为一条绕原点的、并将 z k ( k = 1 , ⋯ , n ) z_k(k=1,\cdots,n) zk(k=1,⋯,n) 包含在内部的正向简单闭曲线。
根据留数定理
∮ C f ( z ) d z = 2 π i ∑ k = 1 n Res [ f ( z ) , z k ] \displaystyle\oint_Cf(z)\mathrm{d}z=2\pi\text{i}\ \sum_{k=1}^n\text{Res}[f(z),z_k] ∮Cf(z)dz=2πi k=1∑nRes[f(z),zk]
以及无穷远点的留数定义
∮ C − f ( z ) d z = 2 π i Res [ f ( z ) , ∞ ] \displaystyle\oint_{C^-}f(z)\mathrm{d}z=2\pi\text{i}\ \text{Res}[f(z),\infty] ∮C−f(z)dz=2πi Res[f(z),∞]
因此 Res [ f ( z ) , ∞ ] + ∑ k = 1 n Res [ f ( z ) , z k ] = 1 2 π i ∮ C − f ( z ) d z + 1 2 π i ∮ C f ( z ) d z = 0 \text{Res}[f(z),\infty]+\displaystyle\sum_{k=1}^n\text{Res}[f(z),z_k]=\dfrac{1}{2\pi\text{i}}\displaystyle\oint_{C^-}f(z)\mathrm{d}z+\dfrac{1}{2\pi\text{i}}\displaystyle\oint_Cf(z)\mathrm{d}z=0 Res[f(z),∞]+k=1∑nRes[f(z),zk]=2πi1∮C−f(z)dz+2πi1∮Cf(z)dz=0
规则4
关于无穷远点的留数计算,有 Res [ f ( z ) , ∞ ] = − Res [ f ( 1 z ) 1 z 2 , 0 ] \text{Res}[f(z),\infty]=-\text{Res}\left[f\left(\dfrac{1}{z}\right)\dfrac{1}{z^2},0\right] Res[f(z),∞]=−Res[f(z1)z21,0]
例. 计算积分 ∮ C z z 4 − 1 d z \displaystyle\oint_C\dfrac{z}{z^4-1}\mathrm{d}z ∮Cz4−1zdz, C C C 为正向圆周: ∣ z ∣ = 2 |z|=2 ∣z∣=2
由于 f ( z ) f(z) f(z) 在 ∣ z ∣ = 2 |z|=2 ∣z∣=2 的外部,除了无穷远点 ∞ \infty ∞之外,没有其他奇点,由本节定理
和规则4
∮ C z z 4 − 1 d z = − 2 π i Res [ f ( z ) , ∞ ] = 2 π i Res [ f ( 1 z ) 1 z 2 , 0 ] = 2 π i Res [ z 1 − z 4 , 0 ] = 0 \begin{aligned}\displaystyle\oint_C\dfrac{z}{z^4-1}\mathrm{d}z&=-2\pi\text{i}\ \text{Res}[f(z),\infty] \\ &=2\pi\text{i}\ \text{Res}\left[f\left(\dfrac{1}{z}\right)\dfrac{1}{z^2},0\right] \\ &=2\pi\text{i}\ \text{Res}\left[\dfrac{z}{1-z^4},0\right]=0 \end{aligned} ∮Cz4−1zdz=−2πi Res[f(z),∞]=2πi Res[f(z1)z21,0]=2πi Res[1−z4z,0]=0